(Pré-)mantelzorgwoningen: Wanneer mag ik bouwen?

Wanneer u zorgt voor een naaste die niet meer zelfstandig kan wonen, kan het nodig zijn om een mantelzorgwoning op uw terrein te plaatsen. Dit biedt een oplossing voor de zorgbehoefte. Steeds meer mensen willen gebruikmaken van de mogelijkheid om een mantelzorgwoning te bouwen. Om een mantelzorgwoning vergunningsvrij te mogen realiseren, moet er worden voldaan aan verschillende voorwaarden. Daarnaast werpt zich steeds vaker de vraag op of het ook mogelijk is om een pré-mantelzorgwoning te bouwen. In deze blog ga ik in op de voorwaarden van een mantelzorgwoning (welke inhoudelijk weinig zijn veranderd sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024). Daarnaast zal ik ingaan op wat een pré-mantelzorgwoning inhoudt en welke voorwaarden daarvoor kunnen gelden.
Wat is een mantelzorgwoning?
Een mantelzorgwoning is een zelfstandige woning die op het terrein van een bestaande woning wordt geplaatst om zorg te bieden aan een naaste. Dit kan bijvoorbeeld een prefab woning, een chalet of een verbouwd bijgebouw zijn. Het doel is om de zorg voor een ziek familielid of ouder makkelijker te maken door hen dichtbij de mantelzorger te huisvesten.
Wanneer mag een mantelzorgwoning vergunningsvrij gebouwd worden?
Voordat een mantelzorgwoning vergunningsvrij gebouwd kan worden, moet er aan verschillende voorwaarden worden voldaan.
Op de eerste plaats dient er sprake te zijn van een zorgbehoefte. Deze zorgbehoefte moet worden aangetoond met een verklaring van bijvoorbeeld een huisarts of een andere zorgverlener. Daarnaast moet de zorgbehoefte aanwezig zijn op het moment dat de mantelzorgwoning wordt gebouwd. Dit betekent dat de mantelzorgwoning dus niet uit voorzorg vergunningsvrij gebouwd mag worden.
Daarnaast mag er maximaal één huishouden, bestaande uit twee personen, in de mantelzorgwoning verblijven. Het maakt daarbij niet uit of de zorgbehoevende in de mantelzorgwoning verblijft of degene die de mantelzorg verleent.
Verder moet de mantelzorgwoning tijdelijk zijn. Wanneer er geen sprake meer is van mantelzorg, bijvoorbeeld omdat de hulpbehoevende overlijdt, dan mag de mantelzorgwoning ook niet meer gebruikt worden als woning. Alle voorzieningen die het wonen mogelijk maakten (zoals sanitair, keuken) moeten op dat moment dan ook verwijderd worden. Doet u dit niet, dan kan de gemeente een handhavingstraject opstarten.
Tot slot zijn er nog ruimtelijke eisen waaraan de mantelzorgwoning moet voldoen. Hierbij kan gedacht worden aan de grootte van de woning, de afstand tot de erfgrenzen en de uitstraling van de woning.
Pré-mantelzorgwoningen: een nieuwe ontwikkeling
Zoals eerder geschreven, bestaat er steeds vaker behoefte aan pré-mantelzorgwoningen. Pré-mantelzorg houdt in dat er (nog) geen zorgindicatie is, maar dat er wel al een situatie gecreëerd wenst te worden waarin naasten dichtbij de (toekomstige) zorgbehoevende gaan wonen. Zo zijn er verschillende situaties waarin ouderen nog geen directe zorg nodig hebben, maar wel alvast bij hun kinderen willen gaan wonen (of andersom), zodat de kinderen alvast voor de ouders gaan zorgen. Gelet op de eerder beschreven voorwaarden, is dat niet mogelijk. Er kan namelijk pas een mantelzorgwoning gebouwd worden op het moment dat er zorgindicatie is.
Wanneer mag een pré-mantelzorgwoning gebouwd worden?
Hoewel er in de praktijk behoefte aan is, is pré-mantelzorg wettelijk niet geregeld. Voor het bouwen van een pré-mantelzorgwoning gelden dus geen wettelijke vereisten. Dit betekent dat elke gemeente zelf mag invullen welke voorwaarden ze stellen aan het bouwen van een pré-mantelzorgwoning. Als een gemeente wel regels hierover heeft, dan hebben ze dit meestal opgesteld in een beleidsstuk. Steeds meer gemeenten kiezen ervoor om beleid op te stellen voor pré-mantelzorgwoningen. Een gemeente die bijvoorbeeld recent dergelijk beleid heeft vastgesteld is de gemeente ’s-Hertogenbosch.
Gemeentes kunnen dus zelf regels opstellen voor pré-mantelzorgwoningen en hebben beleidsvrijheid. Toch lijken de voorwaarden veel op elkaar. Hierbij kan gedacht worden aan voorwaarden als dat de AOW-leeftijd bereikt moet zijn, dat de mantelzorgwoning een maximale oppervlakte en inhoud heeft, dat er sprake moet zijn van een sociale relatie tussen zorgverlener en zorgbehoevende en dat er een redelijke verwachting moet zijn dat er binnen tien jaar mantelzorg gaat plaatsvinden.
Juridisch advies nodig?
Als u vergunningsvrij een mantelzorgwoning wil plaatsen, is het dus belangrijk dat u aan de voorwaarden voldoet en de juiste stappen doorloopt. Onze sectie Omgevingsrecht kan met u meekijken.
Mocht u al in een eerder stadium een mantelzorgwoning willen bouwen, is het goed om na te gaan of uw gemeente daar beleid voor heeft vastgesteld en, zo ja, welke voorwaarden daarvoor gelden.
Heeft u daar vragen over? Neem dat gerust contact met ons op.